Rrose Sélavy
Rrose Sélavy is het alter ego van Marcel Duchamp; die van dat urinoir – ‘goh is dat ook al kunst?’.
Ja dus, dat is kunst.
In 1917 zond Duchamp dat urinoir in voor een tentoonstelling van The Society of Independent Artists onder de naam Richard Mutt.
Op voorhand was gezegd dat geen werk geweigerd zou worden – er is echter altijd een verschil tussen wat mensen zéggen dat ze doen en wat ze effectief doen.
Geen urinoir te zien op de tentoonstelling.
Wel een urinoir in elke gazet.
Het is wellicht het meest bekende – of in alle geval meest controversiële werk – van Duchamp.
Misschien wel van de hele kunstgeschiedenis.
Het urinoir (Fountain, 1917) was niets anders dan een steentje in zee gooien, maar plots overstroomde Amerika, gevolgd door de rest van de wereld.
Als je een urinoir in de kunst kunt binnensmokkelen en het wordt aanzien als het meest invloedrijke werk uit de 20e eeuw, dan kan je met alles weg komen.
Het doet er niet welke kleren je dan aantrekt.
Spelen met kunst was Duchamps dada.
De androgynie die in de kunst al jaar en dag bestond buitte hij verder uit. Door een snorretje en een baardje te tekenen op een postkaart van de Mona Lisa en haar zo tot man te maken, maar ook door zich als vrouw te verkleden en een andere naam aan te nemen ‘Eros, c’est la vie’: Rrose Sélavy’.
Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven
Rrose – allemaal goed en wel – maar eigenlijk moeten we bij iemand anders uitkomen.
Een vergeten vrouw; een feministe die door de geschiedenis langzaamaan is uitgegomd en waarvan zelfs de kunstgeschiedenis nog nauwelijks weet heeft.
Lees: geen.
Baroness Elsa von Freytag – Loringhoven.
Het is ook wel wat vragen om vergeten te worden natuurlijk, met zo’n naam.
Baroness von Freytag was een Duitse die met veel omwegen in New York was beland.
Getrouwd/ gescheiden/ zelfmoord in scène gezet/ hertrouwd/ naar Italië / naar Berlijn / geen kaartje meer sturen.
Een nest, quoi.
Zo zot als een achterdeur dat mens.
Een compleet geschift wijf.
Zelfs nu nog zou ze haar tijd ver vooruit zijn.
Ze liep met taarten op haar kop als hoed, lepels gebruikte ze als oorringen, stempelinkt als make-up, ze liep in haar blote New York door met pluimen in haar gat.
Ge kunt u voorstellen wat dat een eeuw geleden moet gegeven hebben.
Tuurlijk werd ze aanbeden door de New Yorkse dada, waartoe ook Duchamp behoorde – Duchamp, op wie ze verliefd werd.
Ze verkleedde zich als man, hetgeen not done was, maar het spelen met androgyne en geslacht vond ze wel leuk.
“[The Baroness] is not a Futurist. She is the future.” (Duchamp)
Tiens.
Inderdaad. Baroness von Freytag was een inspiratiebron voor Duchamp.
Rrose Sélavy was niet zijn creatie, maar een gestolen personage.
De crossdressing van Duchamp kwam van elders.
Picasso had het al gezegd: “Je ne cherche pas, je trouve”.
Picasso ging bij alle kunstenaars langs om te kijken waar ze mee bezig waren, om dan hetzelfde te doen – maar beter.
Op zich is het niet erg dat Duchamp het personage heeft uitgebuit.
Het is wel jammer dat haar geen eer wordt aangedaan.
Nu ja, het gaat maar om een personage dat is overgenomen.
Een alter ego dat Duchamp heeft gecreëerd.
Of toch niet?
Duchamp is de kunstgeschiedenis ingegaan als de grondlegger van de pure readymade.
In 1914 exposeerde hij een flessenrek en hiermee was de readymade geboren.
Zo is het ons geleerd.
Er wordt ons echter veel geleerd dat achteraf fout blijkt te zijn.
Weer komen we bij Baroness von Freytag-Loringhoven.
In 1913 stelde Baroness von Freytag al een ijzeren ring tentoon: Enduring ornament.
Puur als readymade.
Een jaar voor Duchamp op de proppen kwam met zijn flessenrek.
Het kan toeval zijn, maar het is wel frappant.
Zeker als je dezelfde café’s bezoekt, bij elkaar blijft eten, elkaars vloer platloopt en zij tot over haar oren op hem verliefd is.
“Is dat kunst?”
En we zijn weer bij het begin – zij het nog voor de pispot.
Ook het fietswiel op een krukje (Duchamp) dateert van 1913 maar is nog geen pure readymade; dat is nog assemblage. Twee verschillende zaken.
Gerede twijfel
Dan komen we in 1917 en wordt er een urinoir geweigerd op een tentoonstelling.
De kunstwereld staat op zijn kop.
Duchamp maakt plots naam.
In verband met het urinoir schreef Duchamp in 1917 aan zijn zus: “Une de mes amies sous un pseudonyme masculin, Richard Mutt, avait envoyé une pissotière en porcelaine comme sculpture”
Heeft de kunstgeschiedenis zich vergist en de verkeerde vereerd?
Is ook het urinoir van Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven, une de ses amies? Was Duchamps ego te groot om de credits door te schuiven?
De Baroness was in die tijd in Philadelphia en de kranten schreven dat R. Mutt uit Philadelphia afkomstig was.
Ook Duchamps uitleg over de aankoop klopte niet.
JL Mott Iron Works op Fifth Avenue, waar Duchamp het urinoir gekocht zou hebben, hàd dat model zelfs niet.
Het was pas na Elsa von Freytag-Loringhovens dood dat Duchamp zich voluit durfde uitspreken over het urinoir. Je zal maar bekend worden door een pispot van een ander.
Baroness von Freytag-Loringhoven werd in haar tijd geprezen door Hemingway, André Gide, George Bernard Shaw en Ezra Pound, maar is nu vergeten door de wereld, hoewel haar bijdrage wellicht groter is dan iedereen kan vermoeden.
Het is niet zo dat Duchamp nu maar gewoon wat gepikt heeft. Hij is nog steeds voor de moderne kunst wat Freddy Breck is voor de Duitse Schlager, maar misschien schrijft Freddy Breck niet al zijn nummers zelf. Het is maar dat Elsa von Freytag-Loringhoven best wat meer aandacht mag krijgen. Er zijn al genoeg vrouwen weggemoffeld.
Dieter Ohler 
10 gedachtes over “Duchamp pist naast de pot”